Doelstelling

De stichting heeft als doel:

• het in stand houden en beschermen van de natuurlijke, cultuurhistorische en landschappelijke waarden van de Zak van Zuid-Beveland;
• het op korte en lange termijn tegengaan van directe en indirecte negatieve invloeden op de natuur, het landschap en de cultuurhistorie van de Zak van Zuid-Beveland en de daarbij behorende waarden;
• voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords.

Gebied

De Zak van Zuid-Beveland omvat de polders ten zuiden van de lijn 's Heerenhoek – 's Gravenpolder. Zuidelijk langs de Westerschelde liggen de oude kernpolders Borssele, Ellewoutsdijk, Baarland en Hoedekenskerke. Centraal bevindt zich een mozaïek van kleine en grotere ingepolderde op- en aanwassen. Noordelijk ligt de Poel, oorspronkelijk laaggelegen drassig oudland. Het gebied waarvoor de stichting op de bres staat beperkt zich niet precies tot de Zak en de gemeente Borsele. Verschijnselen als watervervuiling, geluidhinder, luchtverontreiniging, horizonvervuiling, verbindingen, en dergelijke, zijn immers grensoverschrijdend. Daarom worden ook de (ruimtelijke) ontwikkelingen buiten de gemeente Borsele die een uitstraling (kunnen) hebben naar de Zak, gevolgd.

Beleidsplan

De BZZB is geen uitvoerende organisatie. Dat wil zeggen: zelf geen natuurterreinen beheren en geen onderhoudswerkzaamheden verrichten. De statuten en het beleidsplan gaan uit van de volgende activiteiten:

• het verzamelen, analyseren en het verstrekken van informatie;
• het signaleren, volgen en corrigeren van ontwikkelingen die haaks staan op het doel van de stichting;
• het beleggen van bijeenkomsten voor donateurs en andere belangstellenden;
• het driemaal per jaar uitgeven van een nieuwsbrief en het publiceren van actuele en achtergrondinformatie op de website www.bzzb.nl;
• het samenwerken met andere natuur-, milieu- en cultuurhistorische organisaties.
• overleg voeren met overheidsorganen als gemeenten, waterschap en provincie en met andere organisaties. 

Geschiedenis

De stichting Behoud de Zak van Zuid-Beveland, kortweg BZZB, is opgericht op 1 juni 1989. Aanleiding was het plan voor aanleg van een Westerschelde-oeververbinding met als ontsluiting een brede autosnelweg (van vier stroken) dwars door de Zak van Zuid-Beveland. Door deze tracékeus van de provincie dreigde een onherstelbare aantasting van een bijzonder gevarieerd gebied. Uniek in Nederland. Natuurwetenschappelijk, landschappelijk en cultuurhistorisch zeer waardevol. Met oudland, kleine en grote polders, kreekresten en weeltjes.

Het verzet van de mensen die zich verenigden in de BZZB is zeker (mede) van invloed geweest op het wijzigen van het plan en aanpassing van het wegtracé (langs de rand van de Zak). Er was een voornaam doel bereikt, maar de openlijke en sluipende aanslagen op het gebied waren niet van de baan.

Daarom is na het startsein voor de bouw van de Westerscheldetunnel, begin 1998, het werk van de BZZB voortgezet. De stichting voelt zich een waakhond die opkomt voor wat de Zak aan waarden omvat. Anders gezegd: die zich inzet voor de kwaliteit van de leefomgeving. Borsele is een van de weinige gemeenten waarin tussen 2010-2012 een (kleine) verslechtering van de gemiddelde leefbaarheid optrad. In 2014 viert de stichting het zilveren jubileum: 25 jaar op de bres voor de Zak.

Activiteiten, bestaand en nieuw

Het bestuur volgt nauwgezet de publicaties van de gemeente Borsele over onder meer ruimtelijke plannen en omgevingsvergunningen. Het Borsels Bulletin (in advertentieblad Bevelandse Bode) is een voorname informatiebron hiervoor, evenals de gemeentelijke website. Als er strijdigheid is met onze doelstelling, wordt actie ondernomen. Doorgaans in de vorm van indienen van een zienswijze of aanvragen van een gesprek. Regelmatig worden raadsvergaderingen en informatieve bijeenkomsten van de gemeente bijgewoond.

Boom- en groenbeheer vormt een belangrijk onderdeel van de activiteiten. In het gemeentelijke logo staan niet voor niets bomen centraal. Het gaat vooral om het kritisch beoordelen en volgen van kap- en beplantingsplannen, zonodig indienen van zienswijzen en overleg voeren over alternatieven. Met de betreffende gemeentelijke afdeling wordt geregeld overlegd. Die informeert ons ook over kapplannen buiten de gemeentelijke bevoegdheden om.

Een belangrijke bron van informatie is het verslag van het zogeheten gemeentelijk groenoverleg, waarin diverse instanties tweemaal per jaar informatie uitwisselen. De BZZB is niet toegelaten als lid, maar ontvangt wel achteraf het vergaderverslag. De stichting werpt zich ook op als meldpunt waaraan (dreigende) kap en aantasting van bomen en groen doorgegeven kunnen worden.
Onderzocht wordt of, op basis van de lijst van waardevolle bomen, in samenwerking met het Instituut voor Natuureducatie, IVN en de Stichting Landschapsbeheer Zeeland, SLZ, per dorpskern een (educatieve) bomenroute kan worden uitgezet.

Het bijzondere van de Zak zit toch vooral in de zogeheten bloemdijken. Van belang uit oogpunt van cultuurhistorie (ontstaansgeschiedenis van het gebied), natuur (vegetatie op de zuidhellingen, vele insecten, vogels en kleine zoogdieren) en landschap (door beplanting trekken ze robuuste lijnen door de Zak). Her en der zijn grenslindes geplant, waarvan enkele meer dan 200 jaar oud. Ze staan meestal op de grens van een vroegere ambachtsheerlijkheid.

De BZZB neemt deel aan overleg over de beheerresultaten op de dijken van Natuurmonumenten. Regelmatig wordt aandacht gevraagd voor goed beheer en inhalen achterstallig onderhoud. Verruiging betekent aantasting van de waarden. In de Zak zijn niet alleen natuurorganisaties en overheden eigenaren van bomen op de dijken, maar naar verhouding ook veel particulieren. Dat maakt een centraal beleid en beheer er niet makkelijker op.

Het idee van de BZZB om via het nieuwe Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie een gezamenlijk dijkbeheer te bevorderen, wordt mogelijk als proefproject uitgevoerd. Hiervoor kan een deel van de door boeren te vergroenen oppervlakte (met bijbehorende vergoeding) worden ingezet.

Gewerkt wordt aan een voorstel voor betere bescherming van kleine landschapselementen. Dat is van belang voor het in stand houden en verbeteren van de biodiversiteit, de cultuurhistorie, aardkundige waarden en landschapsschoon. De elementen zijn belangrijk als (vaak onopgemerkte) stoffering van het landschap.
Er is weliswaar voorzien in aanlegvergunningen. Echter, burgers zijn onvoldoende op de hoogte van regels. Handhaving kost tijd, is lastig en gebeurt daarom nauwelijks. De uitleg van de regels is voor meerdere uitleg vatbaar. De BZZB werkt aan een opzet met een eenvoudig stappenschema. Zo kan elke voorgenomen activiteit die een klein landschapselement raakt, simpel worden beoordeeld.

Op de wensenlijst staat ook het tegengaan van versnippering van de natuur. Als natuurgebieden beter met het landelijk gebied worden verbonden, ontstaat een groter gebied met afwisselend natuurterreinen en landschapsnatuur, waarin de biodiversiteit gedijt en de beleving door de mensen groot is. Gunstig voor (verblijfs)recreatie en voor boeren die hun bedrijfsvoering willen verbreden (om nieuwe inkomensbronnen aan te boren).
Als verbindingen ofwel stapstenen valt te denken aan hagen, houtwallen, bomen, natuurvriendelijke oevers, watergangen, poelen, drinkputten. Aanleg van nieuwe elementen kan gelijk op met betere ontsluiting van het boerenland, aandacht voor onverharde paden en wegelingen. Voor Borsele geldt als grote plus dat de dijken met bomen als verbindingsroutes fungeren.

De BZZB volgt nauwgezet de ontwikkelingen rond een eerste beheerplan voor de Westerschelde. Dat plan vloeit voort uit de aanwijzing van de rivier als Natura 2000 gebied, het netwerk van belangrijke en waardevolle natuurgebieden in de Europese Unie. De aandacht gaat hierbij vooral uit naar maatregelen ter versterking van de natuurwaarden en voorkomen dat door (nieuwe) activiteiten verdere aantasting optreedt.

De natuur in de Westerschelde is door verschillende oorzaken (zoals inpoldering, verdieping, industrialisatie) zwaar onder druk komen te staan. Onderzoek toont aan dat sprake is van een slechte staat van instandhouding. Dit betekent dat Nederland maatregelen moet nemen ter verbetering. In dat kader staat voor de BZZB voorop dat de rivier meer ruimte moet krijgen en dat verdere verdiepingen van de vaargeul taboe zijn. In het enige open estuarium dat nog over is in de zuidwestelijke delta, moet de dynamiek behouden blijven en nog verdere kanalisatie worden voorkomen. Een goede bescherming van de buitendijkse natuur is van wezenlijk belang. Te denken valt aan onder meer een toegankelijkheidsregeling en door regels te stellen aan activiteiten als kitesurfen en snelle motorboten. De BZZB sluit zich aan bij andere natuurorganisaties, waaronder Vogelbescherming, die zich hier sterk voor maken.

Borsele is een fruitteeltgemeente. Het areaal boomgaarden is groot. De fruitteelt is een belangrijke agrarische, economische activiteit. De boomgaarden dragen ook bij aan de vergroening van het buitengebied en hebben een zekere recreatieve waarde (overigens beperkt door de windsingels). Een aantal fruittelers gebruikt sinds 2006 een anti-hagelkanon. Een schokgolfgenerator die bij kans op onweer en/of hagel zeer harde knallen produceert, in de veronderstelling dat daardoor de hagel verjaagd kan worden.

De BZZB heeft hier van meet af aan actie tegen ondernomen en blijft dat doen zolang er geen juridisch houdbare regeling is, passend binnen de wettelijke kaders voor onder meer geluidhinder. Voorop staat overigens dat de werking van de anti-hagelkanonnen sinds de introductie ervan in 1872, nooit op basis van wetenschappelijk verantwoord onderzoek is bewezen. De Wereld Meteorologische Organisatie en individuele meteorologen stellen dat de schokgolfgeneratoren geen hagel kunnen voorkomen.

Tussen Borssele en Tilburg zal een tweede 380 kV hoogspanningslijn worden aangelegd. Door netbeheerder Tennet wordt dit nodig geacht om afvoer van stroom uit de energiecentrales bij Borssele, veilig te stellen. Het tracé is inmiddels vastgesteld. Plus is dat de nieuwe leiding zoveel mogelijk gecombineerd wordt met de bestaande 380 kV lijn. Daardoor kan een deel van de huidige hoogspanningslijn zuidelijk door de Zak worden afgebroken.
Nadeel is dat er hoe dan ook een nieuwe doorsnijding naast de bestaande komt, die ook door het kwetsbare poelgebied noordelijk in de Zak loopt. In 2014 zal het plan ter inspraak worden neergelegd en de BZZB zal er zeker gebruik van maken. In het voortraject is met succes gepleit voor behoud van een grenslinde uit 1812 op de Oude Kamersedijk.

Naast natuur en landschap krijgt ook het cultureel erfgoed veel aandacht. De BZZB maakt zich sterk voor behoud en herstel van waardevolle culturele elementen. Dat gaat van onverharde wegelingen en kerkepaden tot (onderdelen van) gebouwen. Er is een groot raakvlak met de bescherming van kleine landschapselementen (zie boven). Het netwerk van dijken is in feite een en al cultuurhistorie, net als de strategisch geplaatste grenslindes.

Waar mogelijk wordt samenwerking met andere organisaties gezocht, zoals de Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en de Zeeuwse Boerderijenstichting. Samen met de Stoomtrein Goes Borsele (SGB), watersportvereniging De Val, waterschap Scheldestromen en het projectbureau zeeweringen werd een oud wachtlokaal van de Provinciale Stoombootdiensten (PSD) op het voormalige veerplein bij Hoedekenskerke voor sloop behoed. Op ons initiatief bracht een funerair deskundige een rapport uit over de cultuurhistorische waarden van de begraafplaatsen. Mede op basis hiervan verzette de BZZB zich (tevergeefs) tegen het asfalteren van de begraafplaatsen.

Voor het afbreken van de zogenaamde Sloelijn (van Eindwege naar het Sloegebied) werd door een professionele filmer het tracé vastgelegd. Bij de inrichting van het Sloepad op de plek van de spoorlijn, werd op onze aandrang een stukje van de historische stroomgeul Slake bewaard. De BZZB bezit een renaissance stoepsteen, geplaatst op het dorpsplein Nisse.

Een trouwe groep donateurs is aanwezig op de jaarlijkse bijeenkomst. Die wordt steeds in een andere dorpskern gehouden en bestaat uit een deel met een of meer inleidingen en een korte excursie. Afgelopen jaren is aandacht besteed aan de bijenteelt in de Zak, zeehonden in de Westerschelde, het boombeleid, en boerenlandnatuur. Tijdens de bijeenkomst najaar 2014 zal worden stilgestaan bij het 25-jarig bestaan van de stichting.

Voor meer uitgebreidere informatie over de uitgeoefende activiteiten verwijzen wij graag naar onze nieuwsbrieven, ook opgenomen op onze website. Daarin wordt van alle actuele zaken verslag gedaan. 

Contacten en overleg

Naast bijwonen van de twee ledenvergaderingen per jaar, worden nauwe contacten onderhouden met de Zeeuwse Milieufederatie, ZMf. Het betreft meestal nieuwe ruimtelijke plannen en milieuvergunningen. In voorkomende gevallen wordt samen actie ondernomen. Zo is met succes gepleit voor vorming van een klankbordgroep van omwonenden, ZMf en BZZB, de gemeente en uienverwerkende industrie TOP in 's Gravenpolder. Gezamenlijk is een voorstel ontwikkeld voor een omgevingsatlas Borsele.

De vereniging Natuurmonumenten is veruit de grootste bomenbeheerder in de Zak. Met de leiding van de beheereenheid Schelde wordt tweemaal per jaar overlegd over zaken met een gemeenschappelijk belang. Ook vindt zonodig afstemming plaats over al dan niet gezamenlijke reacties op plannen (bijvoorbeeld het gemeentelijk verkeer- en vervoersplan).

Incidenteel, als zich onderwerpen aandienen die daartoe aanleiding geven, is er overleg met een verscheidenheid aan organisaties als de Heemkundige Kring Bevelanden, de stichting Het Zeeuwse Landschap, de Stichting Landschapsbeheer Zeeland, KNNV de Bevelanden, waterschap Scheldestromen. Ook neemt de BZZB deel aan bijeenkomsten van stichting Land van Borsele, die bezig is met het opzetten van een duurzaam recreatief netwerk in de Zak.

Met de meeste dorpsraden wordt een regelmatig en goed contact onderhouden over onderwerpen met een gezamenlijk belang rond het kernthema leefbaarheid. Er is samengewerkt bij de (vergeefse) pogingen om een door de inwoners breed gedragen gemeentelijk begraafbeleid tot stand te brengen. Aan de route van het dorpsommetje Heinkenszand droeg de BZZB een informatiebord bij.

De BZZB presenteert zich regelmatig tijdens evenementen, zoals monumentendagen, publieksdagen, festivals, en dergelijke. Daarvoor is een informatiekraam beschikbaar. Vrijwilligers helpen een handje bij het bemensen van de BZZB-stand.